5. ОРТАЛЫҚ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ФИЗИОЛОГИЯСЫ
Орталы? нерв ж?йесіні? эволюциялы? дамуы жайлы ?ыс?аша т?сінік
Тірі а?заларды? эволюциялы? даму барысында біртіндеп нерв ж?йесі к?рделене бастады (централизация ж?не цефализация), осы?ан байланысты оларды? мінез-??лы?тары да ?згере бастады.
Нерв ж?йесі дамуыны? кезе?деріне ?озу жіберсек, оларды? бірнеше кезе?нен т?ратынын бай?ау?а болады. ?арапайымдыларда нерв ж?йесі жо?, біра? кейбір инфузорияларда клетка ішінде ?оз?ыш фибриллярлы ?оз?ыш аппараттарын кездестіруге болады.
Организмдерді? к?п клеткалы т?ріне ?туіне байланысты нерв ж?йесіні? біртіндеп к?рделене баста?анын бай?аймыз. ?озу?а ?абілеттілігі бар мамандандырыл?ан тканьдер ?алыптасады.
Орысты? ата?ты физиологы, ?алым И.П.Павловты? айтуынша: “Сырт?ы ж?не ішкі ортада?ы к?пт?рлі ?згерістерге ?рбір тірі орга-низм таби?атты? бір б?лігі сия?ты, белгілі бір о?шаулан?ан ж?йе ретінде ?зін-?зі тепе-те?дік к?йге келтіруге тырысады”.
Ж?лын
Ж?лынны? ??рылымында?ы басты бір ерекшелігі оны? ??рылысы сегмент пішінді бірнеше ?айталанып орналасуынан болады, бас?аша айт?анда 31-33 сегменттен т?рады. Оны? арт?ы жа?ынан нерв т?біршелері (тамырына) кіреді, онда арт?ы т?бірше, ал алды??ы б?лігінен алды??ы т?бірше шы?ады, сонды?тан алды??ы т?бірше деп атайды.
8 мойын (С1-СVll)
12 кеуде (Т1-ТXІІ)
5 белдеме (І1-ІV)
5 сегіз к?з (S1-SV)
1-3 ??йымша? (Со1-СоІІІ)
Ж?лынны? ?не бойында екі жерден ?алы?дайды немесе жуандайды, біреуі мойын б?лігінде, екіншісі белдемеде. Осы жерде бас?а б?ліктеріне ?ара?анда нейрондарды? саны ?те к?п.
Ж?лынны? рефлекторлы? ?ызметі
Етті? созылу рефлексі. Егер етті? сі?іріне механикалы? со??ымен ?сер етсе, еттер (созылып) жиырылып ?оз?алыс?а келеді. Мысалы, тізеде тобы?ты? сі?іріне жайлап со?са, балтыр еті жиырылып, сол ая?ымыз ?оз?алыс?а т?седі. Б?л жердегі рефлекс до?асы мынадай жолмен ж?реді.
1) Т?рт басты ет рецепторы ? ж?лын т?йіні ? арт?ы т?біршек ? ІІІ бел сегментіні? арт?ы ?сіндісі ? сол сегментті? алды??ы ?сіндісіндегі мотонейроны ? т?рт басты етті? талшы?ы. Ал осы рефлексті? тууы немесе жауап беру реакциясы, егер жазыл?ыш еттер жиырыл?ан кезде бір уа?ытта б?гілгіш еттерде жиырылма?ан жа?дайда м?мкін болмас еді.
2) Тері рецепторыны? рефлекс тітіркендіргішті? к?шіне ж?не тітіркендірген рецепторды? т?ріне, оны? е? со??ы реакциясы б?гілгіш еттерді? жиырылуы ар?ылы болады.
3) Вицеремоторлы рефлекс ішкі органдарды? эфференттік нервтерді? ?озуынан пайда болады. Мысалы, к?кірек клеткасы, ??рса? ?абыр?а еттері ж?не ар?аны? жазыл?ыш еттері.
Бас миы. Ми ба?анасы
Бас миы (encephalon) шы?уына, ??рылысына ж?не ат?аратын ?ызметіне байланысты екі ?лкен б?лікке б?луге болады:
Ми ба?анасы ж?не алды??ы ми. Алды??ы ми?а аралы? ми ж?не ?лкен ми жатады.
Ми ба?анасына жататындары: сопа?ша ми, арт?ы ми (к?пір ж?не мишы?), орта??ы ми. Филогенетикалы? жа?ынан ?арастыратын болса?, ми ба?анасы ?лкен ми сы?арларына ?ара?анда ескілеу ??рылым болып табылады. Осы ми б?лімінде ж?лын?а т?н кейбір белгілеріні? орны са?тал?ан. Олар ?андай?
Біріншіден – ж?лын?а т?н сегменттері ?лі са?тал?ан. Оны? д?лелі мидан шы?атын нерв т?бірлері (корешок) ж?не бас миы, нерв ядролары белгілі бір ретпен орналас?ан.
Екіншіден – ж?лыннан басталатын ?оз?ал?ыш, вегетативтік ж?не сезгіш нервтерді? топографиялы? дамуы да ?рі ?арай ба?анада жал?асып жатыр.
Сопа?ша ми (medulla oblangat)
Сопа?ша ми ?зынды?ы 25 мм ж?лынны? жал?асы. Ж?лын?а ?ара?анда сопа?ша миды? ??рылымы к?рделі, ?сіресе ядроларыны? ?р т?рлілігі ж?не ??рылысында болады. Б?л жерде ??рылысы ?айталанып, метамерлі емес с?р зат ядро т?рінде шет жа?та орналас?ан.
Оливье (з?йт?н) сол ар?ылы ж?лынмен эксрапирамидалды ж?йе ж?не мишы?пен байланысады. Оливье – ж??а сына т?різді ядро немесе Голля, Бурдаха ядролары деп аталады.
Осы жерде т?мен ?арай ж?не жо?ары ж?ретін пирамидалы? жолдарды? ?иылыс?ан, байланыс?ан жері, олар сына т?різді шо?тардан (Голля ж?не Бурдаха) реткулярлы формациялардан т?рады.
Сопа?ша ми ?зіні? ядро ??рылымдары ж?не ретулярлы торлары ар?ылы вегетивтік, соматикалы? д?м сезу, есту, вестибулярлы? рефлекстерді? ж?руін іске асыру?а ?атысады.
Сопа?ша ми ядроларыны? ерекшеліктеріні? бірі ядроларында біртіндеп ?озу процесіні? н?тижесінде к?рделі рефлексті? іске асуын ?амтамасыз етеді. ?сіресе, асты ж?ту кезінде бірнеше ет біртіндеп, белгілі бір ретпен ж?мыс істейді.
К?пір (Варолий к?пірі)
К?пір сопа?ша мидан жо?ары орналас?ан, сезгіштік, ?ткізгіштік, ?оз?ал?ышты? ж?не интегративтік рефректорлы? ?ызмет ат?арады.
К?пірді? ??рамына мынадай нервтерді? ядролары кіреді – б?ру (бет, ?шкіл) немесе шеттетпе (отводящий) – улитковый.
К?пірді? ретикулярлы торы орта??ы ж?не сопа?ша ми торларымен жал?асып жатады.
К?пірді? е? басты ??рылымыны? бірі – мишы?ты? орта??ы ая?ы. Осы ар?ылы ?лкен ми ?ыртысы мишы?ты? жарты шарларымен байланысып, компенсаторлы ж?не морфологиялы? ?ызметті ?амтамасыз етеді.
К?пірді? сезімталды? ?ызметін ?амтамасыз ететін ?шкіл ж?не предверно – улитка нервтері. Б?л жерде вестибулярлы тітіркендіргіш жерді? тартылыс к?шіне ж?не ба?ытына талдау жасайды.
Ал ?шкіл нерв ядросы сезуді бет еті рецепторынан, басты? алды??ы шаш б?лігінен, м?рын ?уысында?ы шырышты ?абаттан ж?не ауыздан, тістен, к?зді? алмасыны? д?некер ?абы?ынан (конъектива) ?абылдайды.
Орта??ы ми
Т?рт т?мпешіктен ж?не оны? ая?тарынан т?рады. Орта??ы мида?ы е? бір ірі ядроларыны? бірі ?ызыл ядро, ?ара зат, к?з ?имылдатушы ж?не шытырын (блоковидный) нервтеріні? ядросы, сонымен бірге торлы формация ядролары бар. Сезімталды? ?ызметі есту ж?не к?ру информациясын іске асырады. ?ткізгіштік ?ызметі – осы жерден миды? жо?ар?ы б?лігін таламус, ?лкен ми ж?не мишы??а ?арай жо?ар?ы к?терілуші жол ?теді. Ал т?менгі жол сопа?ша ми ж?лын?а ?арай ?теді. Олар пирамидалы? жол, ?ыртыс к?пір, руброретикул спиналды жол.
?оз?ал?ышты? ?ызметі – блок т?різді нерв, ?оз?аушы нерв ядросы, ?ызыл ядро, ?ара зат ядролары ар?ылы іске асырылады.
?ызыл ядро ми ая?ыны? жо?ар?ы жа?ында орналас?ан ?лкен миды? ?ыртысымен байланысты. Егер ?ызыл ядро мен сопа?ша миды? ретикулярлы формациясыны? арасында?ы байланыс б?зылса, еттерді? сіресуі (децеребрациялы? ригидность) деген ??былыс пайда болады. Былайша айт?анда, жазыл?ыш еттер стресіп, ?сіресе ая?-?ол, мойын, ар?а еттері ?атып, тонусы к?шейеді. Оны? басты себебі вестибулярлы ядроны? немесе ядро еттерін реттеуін жазылдыр?ыш мотонейронны? активтілігіні? ?серінен болады.
?ызыл ядро ?лкен ми ?ыртысынан ал?ан а?параттарды т?менгі б?лігіне, ?ыртыс асты ядросына ж?не мишы??а іс-?имыл жасау?а дайындал деген а?паратты ж?не тірек ?имыл аппараттарыны? к?йін ж?лынны? мотонейронына руброспиналды жол ар?ылы ?ткізеді. С?йтіп, б?лшы? еттерді? тонусын реттейді
?ара зат – б?л орта??ы миды? ая?тарында орналасады, шайнау, ж?ту актілерін ж?не адам жаз?анда сауса?тарыны? на?ты, д?рыс ?имылын реттейді.
Аралы? ми
?шінші ?арынны? ?абыр?алары аралы? мидан т?рады. Эмбрионалды даму кезінде ол алды??ы ми к?піршігінен пайда бол?ан.
Б?л миды? басты б?ліктері: таламус немесе к?ру т?бесі, гипоталамус немесе к?руші т?бені? асты??ы айма?ы. Таламус ядролары ?шінші ?арыншаны? ?абыр?аларында орналас?ан, ал гипоталамус ядролары ?арыншаны? т?менгі ж?не т?менгі б?йір ?абыр?аларында орналас?ан.
?шінші ?арынша жо?ар?ы беткейі, т?бесі ж?не эпифизден т?рады.
Аралы? миды? с?р тканіні? тере?дігінде сырт?ы ж?не ішкі тізелік денесінде ядролар орналас?ан.
Таламус
Таламус клеткаларыны? с?р заты топтасып к?п ядро ??райды, барлы?ы 40-?а жа?ын ?р т?рлі ядролар бар. Орналасуына ?арай мынадай топтар?а б?лінеді: алды??ы, интрамуралды, орта??ы ж?не арт?ы. Ат?аратын ?ызметіне ?арай спецификалы?, спецификалы? емес ядролар деп екіге б?луге болады. Спецификалы? емес ядролар аксондары диффузды т?рде ми ?ыртысыны? барлы? б?ліктеріне жіберетін болса, ал спецификалы? ядро нейрондары ми ?ыртысыны? белгілі бір клеткаларымен ?ана байланыс?а т?седі. Спецификалы? емес ядролар орта??ы мида?ы ретикулярлы формацияны? жал?асы, сонды?тан да таламусты? торлы формациясыны? ?ызметін ат?арушы деуге болады.
Гипоталамус – азда?ан ядролардан т?рады, олар гипофизге жа?ын миды? табанында орналас?ан. Гипоталамусты ??раушы клетка ядролары вегетативті нерв ж?йесіні? жо?ар?ы ?абат астында?ы орталы?ы ж?не бас?а да органдарды? ма?ызды функциялы? орталы?ы болып есептеледі. Таламусты? ерекше ядроларына импульстер экстропирамиалды ?оз?ал?ыш аппараттарды? рецепторларынан кезеген нерв ар?ылы ішкі м?шелерге апарады. Б?л жерде соматикалы? ж?не интеррецепторлы? импульстер бір-бірімен байланысып, ми ?ыртысыны? белгілі бір участогына жетеді. Спецификалы? ядроларды тітіркендіргенде ?озу ми ?ыртысына 1–6 м/сек жетеді.
Спецификалы? емес ядролар к??іл ?ою, к??іл б?лу процесінде ?йымдастыру?а ?атысады. М?ны реформация деп те ?арау?а болады. Б?л ми ?ыртысыны? белсенділігін ?ыс?а уа?ыт?а жо?арылату?а ?атысады.
Таламус за?ымдал?анда ми ?ыртысына келетін импульстер то?талады. М?ны? ??рамына с?р т?мпешік (серый бугор) гипофиз ж?не мамиллярлы дене жатады.
М?нда нейросекретті клеткалар бар, олар: вазопрессин, окситоцин, рилизинг–гормон, т.б. б?леді. Гипоталамус пен гипофиз арасында нервтік ж?не тамыр ар?ылы байланыс жа?сы жетілген.
?анда каппилляр торы жа?сы жетілген. Ол тасымалдау гипоталамус нервтік ж?йе мен эндокриндік ж?йені? ?зара ?арым-?атынасын іске асырады.
Алды??ы ми. Ми ?ыртысы асты ядросы
Алды??ы ми?а базалды нерв т?йіндері ж?не ми жарты шарлары жатады.
Базалды нерв т?йіндері ядро типтес ??рылымдар, олар ?лкен ми жарты шарларыны? ішінде ма?дай айма?ы мен аралы? миды? арасында орналасады. Б?лар?а жататындар ??йры?ты ядролар ж?не “?абырша?”, “жола?ты дене” деген жалпы атпен аталады. Осы?ан байланысты болуы м?мкін. С?р затты ??раушы нерв клеткаларыны? жиынты?ы ?абат-?абат болып, бір нерв клеткада екінші а? зат (талшы?тар) орналасып, жола?танып жатады.
Сол?ын шармен ?осылып олар ми?ыртысы ядросыны? стриопаллидарлы? ж?йесін ??райды. Б?л ж?йе ОНЖ-ны? эволюциялы? даму процесінде жо?ар?ы даму де?гейіне дейін к?теріліп, ?сіресе рептилияларда, ??старда алды??ы миды? е? басты негізгі ??рылымына айналады.
Мишы?
Сопа?ша ми мен к?пірді? ?стінде ж?не миды? жарты шар-ларыны? артында орналас?ан. Эвалюциялы? даму жолына ?арайтын болса?, б?л да ертеден пайда бол?ан ??рылым деуге болады. Е? ал?аш мишы? д??гелек ауыздыларда пайда бол?ан, осыдан бастап барлы? омырт?алыларда ке?істіктегі ?имыл-?оз?алысыны? д?рысты?ын рет-теу ?ызметі жа?ынан ??сас болады.
Анатомиялы? ??рылысына к?з жіберсек, ол орта??ы б?лігі – черв, оны? екі жа?ында жарты шарлар ж?не б?йір флоккуляронодуалды б?ліктері орналас?ан.
Ж?йке ж?йесі – б?л организмні? барлы? м?шелері мен ж?йелері ?ызметтерін ?немі ?орша?ан ортамен ?зара байланыстыра отырып біріктіруші ж?не ?йлестіруші арнайы ??рылымдарды? жиынты?ы.
ОРТАЛЫ? Ж?ЙКЕ Ж?ЙЕСІ
Орталы? ж?йке ж?йесі (ОЖЖ) бас миынан ж?не ж?лыннан т?рады, ол а?заны? барлы? ?рдістерін реттейді ж?не адам а?засында?ы барлы? ж?йелерді? бас?ару орталы?ы ?ызметін ат?арады.
Ми ?абы?шасы бас ми мен ж?лынды ?оршап т?рады. Олар д?некер?лпалы? ??рылымдардан т?рады.
?абы?шаларды? сызбан?с?алы? к?рінісі
Менингит – милы ?абы?тарды? ?абынуы.
Миды? ?анмен ?амтылуы етілуі екі ?й?ы ж?не екі омырт?а жотасы артерияларымен ?амтамасыз етіледі.
Ж?ЙКЕ Ж?ЙЕСІНІ? ??РЫЛЫСЫ
Ж?йкелер – ОЖЖ-нен тыс жалпы д?некер?лпалы? ?абы?шамен біріктірілген ж?не ж?йке импульстерін ?ткізетін ж?йке жасушалары ?сінділеріні? жиынты?ы.
Сезімтал ж?йкелер – сезімтал нейрондарды? дендриттерінен ??рал?ан.
?оз?алыс ж?йкесі – ?оз?алыс нейронадарыны? аксондарынан ??рал?ан.
Аралас ж?йкелер – аксондар ж?не дендриттерден ??рал?ан.
Ж?йке т?йіндері – орталы? ж?йке ж?йесінен тыс нейрон денелеріні? жина?талуы.
Ж?йкелік ая?тамалар:
Рецепторлы? – м?шелердегі дендриттерді? со??ы ??рылымдары; тітіркендіруді ?абылдайды ж?не оны ж?йке импульсіне айналдырады.
Эффекторлы? – іс-?рекет м?шелері: б?лшы?еттер, бездердегі аксондарды? со??ы ??рылымдары.
Ж?йкелік импульс – жасуша мембраналары бойымен таралатын электрлік сигнал.
Ж?ЙКЕЛІК Ж?НЕ ЭНДОКРИНДІК РЕТТЕЛУЛЕРДІ? САЛЫСТЫРМАЛЫ СИПАТТАМАСЫ
Ж?йкелік ж?не эндокриндік ж?йелер а?за ?ызметтерін бірлесіп реттейді ж?не тепете?дікті са?тайды.
Гомеостаз – ішкі орта ??рамы мен ??рылымыны? т?ра?тылы?ы; а?заны? ?алыпты ?ызмет етуін ?амтамасыз ететін ішкі тепе-те?дік пен ж?йелерді? келісті ?ызмет ету жа?дайы.
М?ШЕЛЕР ?ЫЗМЕТІНІ? РЕТТЕЛУІ
Гипоталамо-гипофизарлы? ж?йе
Ж?ЛЫН
Ж?лын тартпа пішініне ??сас, ?зынды?ы 45 см, диаметрі 1 см. Ортасында ж?лын с?йы?ты?ына толы канал бар.
Ж?ЛЫННЫ? ?ЫЗМЕТТЕРІ
Ж?лын ?а??а б?лшы?еттері (бас б?лшы?еттерінен бас?а) мен ішкі м?шелерді ж?йкелендіреді.
Ж?ЛЫН С?ЙЫ?ТЫ?Ы
Ж?лын (церебральді немесе ж?лын-ми) с?йы?ты?ы ми ?арыншаларында?ы тамырлы торлар ар?ылы ?ндіріледі; ??рамы жа?ынан ?ан плазмасына ??сас. Оны? к?лемі 120-150 мл ??райды.
Ж?лын с?йы?ты?ы айналымыны? сызбан?с?асы
(Э.Пирстан, 1997ж)
Іс ж?зінде бас ми мен ж?лын екі ?абат с?йы?ты? арасында орналас?ан.
БАС МИ
Бас миы ми сауытында?ы ми ішінде орналасады. Оны? орташа салма?ы 1360 г. Ми ?ш ?лкен б?лікке б?лінеді: ми ба?анасы, ?ыртысасты ж?не ?лкен ми сы?арларыны? ?ыртысы. Бас мидан 12 ж?п бас ж?йкелері шы?ады.
Бас миыны? ??рылысы
БАС МИЫНЫ? ??РЫЛЫСЫ МЕН ?ЫЗМЕТІ
БАС МИЫНЫ? ?ЛКЕН ЖАРТЫШАРЛАРЫНЫ? ?АБЫ?Ы
?лкен жартышарларыны? ?абы?ы – филогенетикалы? т?р?ыда миды? біршама жас ??рылым б?лігі. Сайларыны? есебінен ересек адамдарда ?абы?ты? беткі ?абатыны? жалпы к?лемі 1700-2000 см2 ??райды. ?абы?та бірнеше ?абат болып 12-ден 18 млрд.?а дейін ж?йке жасушалары орын ал?ан.
Бас миыны? ж?мысы
Электроэнцефалограмма к?мегімен ми ж?мысы ж?не оны? патологиялы? жа?дайлары туралы а?парат алынады, «ми ?лімі» аны?талады.
?ЛКЕН МИ ЖАРТЫШАРЛАР ?АБЫ?ЫНЫ? МА?ЫЗДЫЛЫ?Ы
Бас ми ?абы?ыны? функционалды? зоналары мен б?ліктері
Бас миыны? жартышарлары
?ЛКЕН МИ ЖАРТЫШАРЛАРЫНЫ? СЕЗІМТАЛ Ж?НЕ ?ОЗ?АЛТ?ЫШ АЙМА?ТАРЫ
Денені? ?оз?алыста?ы б?лігі ?аншалы?ты к?п болса, бас ми ?ыртысыны? соншалы?ты к?п айма?ы м?шелер ж?мысын ба?ылайды.
РЕФЛЕКС
Рефлекс – сырт?ы ж?не ішкі ортадан келетін, орталы? ж?йке ж?йесі ар?ылы ж?зеге асырылатын ж?не бас?арылатын тітіркендіргіштерге организмні? жауап реакциясы.
Рефлекстерді? т?рлері
Т?йсіктер (Павлов И.П. бойынша) – к?рделі шартсыз рефлекстер.
РЕФЛЕКТОРЛЫ? ДО?А
Тітіркендіргіштерде рефлексті? к?мегімен рефлекторлы? до?а бойымен ?озуды? ?туі мен тежелу ж?зеге асырылады.
Рефлекторлы? до?а, немесе рефлекторлы? ше?бер – рефлексті ж?зеге асыру барысында ж?йкелік импульстер ж?ріп ?тетін жол.
Рефлекторлы? до?аны? сызбан?с?асы
Рефлекторлы? до?аны? 5 б?лімі:
1. Рецептор – тітіркендіргішті ?абылдайды ж?не оны ж?йкелік импулське айналдырады.
2. Сезімтал (орталы??ы тебетін) нейрон – ?озуды орталы??а ?ткізеді.
3. Ж?йке орталы?ы – ?озу сезімтал нейрондардан ?оз?ыш нейрондар?а ауысады (?шнейронды? до?ада аралы? нейрон да болады).
4. ?оз?ыш (орталы?тан тепкіш) нейрон – ?озуды орталы? ж?йке ж?йесінен ж?мысшы м?шелерге тасымалдайды.
5. Ж?мысшы м?ше – алын?ан ?озу?а ?серленеді.
Кері байланыс принципі
Ж?мысшы м?шелер рецепторларынан а?парат реакцияны? тиімділігін д?лелдеу ?шін, ж?не керек бол?ан жа?дайда реакцияны ?айта ж?зеге асыру ?ажеттігі жайлы м?лімет ж?йкелік орталы??а келіп т?седі.
ШАРТТЫ РЕФЛЕКСТІ? ?АЛЫПТАСУЫ
Шартсыз (сырт?ы) тежелу
ШАРТТЫ РЕФЛЕКСТЕРДІ? ТЕЖЕЛУІ
Шартсыз (сырт?ы) тежелу
Егер шартты та?амды? рефлекстен алдын немесе сонымен бірге кенеттен к?штірек сигнал пайда болатын болса (дыбыс, иіс, жары?тану ?згеруі), онда шартты рефлекс б?се?дейді немесе жо?алады, ?йткені кез-келген жа?а тітіркендіргіш итте шартсыз бейімделу рефлексін тудырады, ол ?з кезегінде шартты реакцияны тежейді.
Доминанта принципі (Ухтомский А.А. бойынша)
Б?л жа?дайда басты орында?ы ?озу орталы?ы барлы? бас?а оша?тарды б?се?детеді ж?не а?заны? жауап реакциясыны? сипатын аны?тайды.
Шартты (ішкі) тежелуі
?за? уа?ыт бойына шартты тітіркендіргішті шартсызбен ны?айтып отырма?ан жа?дайда: шыра? жан?ан кезде та?ам бермегенде туындайды.
Мінез-??лы? формасыны? ?згеруіне алып келеді.
ВЕГЕТАТИВТІК Ж?ЙКЕ Ж?ЙЕСІ
ВЕГЕТАТИВТІК Ж?ЙКЕ Ж?ЙЕСІНІ? ?ЫЗМЕТІ
Данный текст является ознакомительным фрагментом.